کامپوزیت دندان از محبوبترین درمانهای ترمیمی و زیبایی دندان در دهه اخیر بودهاند، اما با وجود پیشرفتهای چشمگیر در مواد و تکنیکها، همچنان بسیاری از بیماران پس از چند ماه با مواردی چون لبپریدگی، تغییر رنگ، نیاز مکرر به پولیش یا حتی ترک مواجه میشوند. آیا مقصر فقط بیمار است؟ یا دندانپزشک هم کم کاری کرده است؟
در این مقاله، با نگاهی نو و مبتنی بر شواهد علمی و تجربی، راز ماندگاری بالای کامپوزیت را کشف میکنیم.
آیا همه کامپوزیتها یکسانند؟
بیش از ۴۰ برند کامپوزیت در جهان وجود دارد که هرکدام ترکیبات متفاوتی از رزین و تکنولوژی نانو یا میکروهیبرید را به کار میبرند. پژوهشهای اخیر (JADA 2024) نشان میدهد که مواد نانوکامپوزیت، در صورت تکنیک صحیح، مقاومت بیشتری در برابر فشار و سایش نسبت به میکروفیلها از خود نشان می دهند. پس انتخاب برند و ترکیبات مناسب توسط دندانپزشک اولین کلید افزایش عمر کامپوزیت است.
مهمترین عامل ماندگاری بالا: دقت و تبحر دندانپزشک!
تحقیقات منتشر شده در مجله Biomaterials (2023) حاکی از آن است که تکنیک باندینگ و لایهگذاری کامپوزیت نقش حیاتی در دوام آن دارد. اگر تکنیکها بهدرستی اجرا نشوند یا لایهگذاری سریع و بدون کیورینگ کامل انجام شود، احتمال لبپریدگی تا ۵ برابر افزایش مییابد.
لبپریدگیهای دردسرساز
فشار بیش از حد (مثل دندانقروچه یا گاز گرفتن اجسام سخت):
فشارهای شدید مثل گاز گرفتن یخ، تخمه شکستن، جویدن ته خودکار و دندانقروچه شبانه، باعث میشود کامپوزیت ترک بخورد یا تکهای از آن جدا شود. چون با وجود شباهت ظاهری به مینای دندان، استحکام طبیعی دندان را ندارد.
عدم رعایت اصول صحیح لایهگذاری:
اگر دندانپزشک در حین ترمیم، کامپوزیت را به درستی و به صورت لایه لایه نگذارد و هر لایه را کامل کیور نکند (یعنی با نور مخصوص، سفت و مستحکم نکند)، در عمق کار ممکن است حباب، تخلخل یا ضعف ساختاری ایجاد شود که در آینده منجر به شکستگی و لبپریدگی میشود.
کیورینگ ناقص (نوردهی ناکافی):
هر لایه از مواد کامپوزیت باید توسط دستگاه مخصوص (لایتکیور) بهمدت مشخصی با شدت کافی نوردیده شود تا بهخوبی سخت شود. اگر این نوردهی، ناقص یا نامناسب باشد، بخشهایی از کامپوزیت نرم باقی میماند و با گذشت زمان لبپر یا کنده میشود.
بایت نامناسب یا تماس غلط دندانها:
اگر بعد از فرآیند درمان، دندانهای فک بالا و پایین به درستی روی هم ننشینند یا تماسهای موضعی زیادی روی ناحیه ترمیم شده وارد شود، باعث ایجاد فشارهای موضعی میشود و به مرور یا به صورت ناگهانی، باعث لبپر شدن میشود.
عدم استفاده از کامپوزیتهای با کیفیت:
مواد کامپوزیتی که از برندهای بینام یا کیفیت پایین باشند، مقاومت پایینتری در برابر نیروها و فرسایش دارند. کامپوزیتهای ارزانتر، اغلب زودتر لبپر میشوند یا تغییر رنگ میدهند.
خشکی بیش از حد محیط دهان هنگام ترمیم:
بزاق دهان نباید وارد ناحیهای شود که کامپوزیت در حال چسبیدن به دندان است. ورود رطوبت باعث تضعیف چسبندگی و در نتیجه افزایش احتمال لبپریدگی میشود.
کهنه شدن مواد کامپوزیت:
کامپوزیتها با گذر زمان، در اثر جویدن، تماس با نوشیدنیهای اسیدی یا حرارتهای متناوب (مثل چای داغ بعد از آب سرد)، خاصیت مکانیکی خود را از دست میدهند و شکننده میشوند.
عدم مراقبت کافی از جانب بیمار:
مسواک زدن خشن، عدم مراجعه دورهای برای پالیش و چکاپ، یا استفاده از خمیر دندانهای نامناسب و بیش از حد ساینده میتواند سطح کامپوزیت را تخریب کند و لبپریدگی را تسریع نماید.
پولیش زیاد یا کم؟ دو روی یک سکه
برخلاف باور رایج، پولیش بیش از حد هم مضر است. هر بار پولیش، لایهای میکروسکوپی از کامپوزیت را حذف میکند. اگر این کار با ابزار یا پالیشپدهای غیراستاندارد انجام شود، سطح کامپوزیت به تدریج زبر و مستعد جذب رنگدانه میشود. راهحل؟ استفاده از پالیشهای دو مرحلهای همراه با مواد محافظ سطحی (Surface sealant) که مطالعات اخیر آنها را تا ۳ برابر مؤثرتر از پولیش خشک معرفی کردهاند.
رژیم غذایی؛ دشمن پنهان کامپوزیت
بیشترین تغییر رنگها و لبپریدگیها ناشی از خوراکیهای چسبنده یا اسیدی هستند. مصرف مکرر آبلیمو، نوشابه، قهوه و مواد غذایی پررنگ (مانند رب، زردچوبه یا چای سیاه) سطح کامپوزیت را فرسایش میدهد. مطالعاتی از دانشگاه تورنتو (2023) نشان داد که استفاده روزانه از دهانشویههای فلورایددار بعد از وعده غذایی میتواند اثرات ساینده یا رنگ دهی مواد غذایی را تا ۵۰٪ کاهش دهد.
مراقبتهای خانگی نوین؛ فراتر از مسواک زدن
محصولاتی نظیر ژلهای محافظ کامپوزیت حاوی رزینهای سبک (مثل Bis-GMA) یا دهانشویههای با خاصیت sealant جدید وارد بازار شدهاند که با ایجاد لایهای محافظ روی سطح کامپوزیت، از نفوذ رنگدانه و ترکهای سطحی جلوگیری میکنند. استفاده هفتهای یکبار از این محصولات عمر کامپوزیت را تا چند سال افزایش میدهد.
کلام آخر
عمر واقعی کامپوزیت به چند عامل گره خورده است: انتخاب درست برند مواد، مهارت پزشک، تنظیم حالت جویدن و عادات غذایی و رفتاری بیمار.
سوالات متداول
۱. چطور بفهمم دندانپزشکم از کامپوزیت باکیفیت استفاده میکند؟
پرسش درباره برند کامپوزیت و مشاهده گواهی یا بستهبندی آن، به همراه تحقیق درباره تکنولوژی ساخت (نانو یا میکروهیبرید)، راه مناسبی است.
۲. آیا پولیش مکرر کامپوزیت ضرر دارد؟
بله. پولیش زیاد باعث کاهش ضخامت کامپوزیت و زبری سطح میشود که منجر به تغییر رنگ یا لبپریدگی خواهد شد.
۳. با چه غذاهایی باید در مورد کامپوزیت احتیاط کرد؟
غذاهای چسبنده، اسیدی یا پررنگ مثل نوشابه، رب، زردچوبه و شکلات سفت باعث تغییر رنگ یا لبپریدگی میشوند.
۴. آیا میتوان عمر کامپوزیت را بیشتر از ۷ سال افزایش داد؟
بله. با مراقبت دقیق، استفاده از sealant محافظ و کنترل نیروهای اکلوزالی، عمر کامپوزیت میتواند تا ۱۰ سال هم افزایش یابد.
دیدگاه خود را بنویسید